‘Mrs. Dalloway said she would buy the flowers herself,’ begint Virginia Woolfs klassieker over de door onrust en verveling gekwelde vrouw in de middelbare leeftijd.
‘I will buy the flowers myself,’ laat Michael Cunningham zijn Clarissa Dalloway zeggen in zijn Pulitzer-bekroonde roman The Hours (2000) en in de gelijknamige film (2002) is het Meryl Streep die naar de New Yorkse bloemenzaak snelt.
Stephen Daldry’s boekverfilming wijkt op sommige cruciale punten van de roman af, maar de toonsetting is dezelfde. Overigens grijpt de film weer terug naar Woolf op plekken die Cunningham anders aanpakt. Toch blijft Cunningham trouw aan de teneur aan Mrs. Dalloway, net als overigens de muziek die Philip Glass voor de film componeerde.
À propos: wat maakt van filmmuziek klassieke muziek? Dat de componist (ook) bekend staat als een (neo-)klassieke componist? Glass’ The Hours prijkt op plaats 50 in de nieuwste Klassieke Top 400 van luisteraars van Radio 4, naast nog zestien andere filmcomposities, waaronder twee Morricone’s, nog een aantal andere van Glass en de onvermijdelijke Amélie Poulain van Yann Tiersen.
Helemaal afgezien van alle rankings, nominaties en prijzen: Glass’ muziek zal bijgedragen hebben aan het succes van de film. Maar een nog sterkere factor is de trefzekere sterrencast met in de drie hoofdrollen Meryl Streep, Julianne Moore en Nicole Kidman (die een Oscar voor haar rol als Virginia Woolf won).
In Mrs. Dalloway is Clarissa in de weer met het feest dat zij die avond zal geven. Tussen de voorbereidingen door wandelt zij door Londen, en hoewel er ook andere stemmen te horen zijn – en niet zomaar stemmen, maar van mensen die op een of andere manier met haar te maken hebben gehad – blijft zij het epicentrum van het verhaal. Net zoals haar drie afsplitsingen in The Hours, denkt ze terug aan de momenten van betekenis in haar leven:
‘Then, for that moment, she had seen an illumination; a match burning in a crocus an inner meaning almost expressed. But the close withdrew (…) It was over – the moment.’
In The Hours:
‘There is still that singular perfection, so clearly to promise more. Now she knows: That was the moment, right then. There has been no other.’
In Mrs. Dalloway:
‘For the truth is…That human beings have neither kindness, nor faith, nor charity, beyond what serves to increase the pleasure of the moment.’
En weer in The Hours:
‘It isn’t a failure to be in these rooms, in your skin, cutting the stem of flowers. It isn’t a failure but it requires more of you, the whole effort does’ just being present and grateful, being happy (terrible word).’
Onrust alom. In The Hours zet Cunningham een getroubleerde Virginia Woolf neer in de Londense voorstad Richmond. Het is 1923. Ze wil schrijven, maar wordt onderbroken door het bezoek van haar zus Vanessa en haar drie kinderen. Virginia’s verveling is zichtbaar, en terwijl ze thee inschenkt schrijft ze in haar hoofd verder in de roman. Over naar Laura Brown. Hoewel jonger dan Woolfs Mrs. Dalloway, komt de huisvrouw in het Los Angeles van 1949 het meest overeen met haar. Ze is getrouwd, en dat is het dan. Ook zij wordt gekweld door verveling, ook zij leert zich aanpassen.
Op het oog zeer anders is Cunninghams derde vrouw. De naamgenoot van Clarissa Dalloway bevindt zich in New York aan het eind van de twintigste eeuw. Zij lijkt zelfstandig, vrijgevochten en energiek, maar onder de oppervlakte is ook zij onrustig en gekweld door haar eigen onvoldaanheid. Ook zij verlangt terug naar dat ene moment, waarvan ze de betekenis pas op afstand van vele decennia doorgrondt.
In de film wordt hetzelfde subtiele spanningsveld zorgvuldig opgebouwd, en dat is zeker mede te danken aan Glass’ muziek. Zonder de filmbeelden erbij geluisterd – zeg maar in de Top 400 – lijkt The Hours verrassend harmonieus, maar wordt precies passend als je Meryl Streeps Clarissa ziet agoniseren over een verloren liefde (ze kreeg er wel een levenslange vriendschap voor terug).
De triangelconstructie van The Hours – drie episodes, een triade binnen iedere episode – herhaalt zich in een andere roman van Cunningham, A Home at the End of the World (1998), die in meerdere opzichten een voorloper is van de bestseller die erop volgdel
‘We are adaptable creatures,’ zegt Alice, een van de protagonisten. ‘It’s the source of our earthly comfort, and, I suppose, of our silent rage.’
Nu is het moment niet alleen een verlangen van terug in tijd, maar een heimwee naar de tegenwoordige tijd en wat daarna komt. Jonathan, een tweede protagonist:
‘I had the moment, I had it completely. It inhabited me. I realized that if I died soon I would have known this, a connection with my life, its errors and cockeyed successes.’
Ook in The Snow Queen, een veel latere roman (2014), is er weer een triade, protagonisten die mijmeren over hun leven en een berusting in hun onaangepastheid:
‘It’s enough,’ staat er over de wannabe academicus Barrett, die uiteindelijk kleding en design verkoopt in een trendy winkel. ‘It’s just not what was expected of him, by way of life’s work. But really, what could be more depressing than delivering to one’s audience the anticipated outcome?’
Misschien is dat wel Cunninghams antwoord is aan Woolf. De uren kunnen zwaar wegen, maar het leven hangt niet aan één moment vast.
Oktober 2021
Naschrift: Daags na het publiceren van dit stuk verscheen in de Volkskrant een artikel over Mrs Dalloway en The Hours naar aanleiding van de première het toneelstuk De uren dat het International Theater Amsterdam tot februari 2022 speelt. Zo krijgt Woolfs Clarissa nog een leven erbij. Daar bovenop komt nog de Dalloway Day, de jaarlijkse Virginia Woolf-viering van The Royal Society of Literature, met als doel “the celebration of the ongoing influence of Woolf and Bloomsbury, from literary legacies to fashion futures!”