‘Het leven is net zo lekker als goede koffie,’ zegt de oude dokter Mitsuo Suzuki in het haast verstilde beginscène van Nobuhiko Obayashi’s film Seven Weeks (No no nanananoka, 2014), het tweede deel van zijn oorlogstrilogie. Koffie drinkend denkt Mitsuo terug aan zijn lange leven in het slaperige stadje Ashibetsu in het noordelijke Hokkaido. Al vroeg in de film bezweekt hij aan zijn hoge leeftijd, en misschien ook aan het gewicht van het verleden. Alle klokken blijven stil staan op het moment van zijn dood, veelbetekenend exact overlappend met de aardbeving van Tohoku (2011).

Het grootste deel van de film speelt af tijdens de daaropvolgende zeven weken, als zijn familie naar Ashibetsu reist voor de Boeddhistische herdenkingsrituelen. Als de madeleine van Proust brengt koffie oude gebeurtenissen en liefdes steeds naar boven bij de rouwenden. ‘Het is bitter, maar ik zal me eraan wennen,’ zegt een van de vrouwen in een flashback op het verleden, en in een liederlijk scène zitten twee vrouwen in het bloeiende korenveld met koffiekopjes in hun handen, terwijl op de achtergrond een orkest van volksmusici speelt. Het wandelende orkest overbrugt de tijd en de seizoenen; het koffiedrinken – met het koffiekopje als de ware protagonist én symbool voor het bitter-lekkere leven – markeert de momenten.

Misschien wel een onwillekeurige echo van Seven weeks is de plot van Toshikazu Kawaguchi’s bestseller met de kenmerkende titel Voordat de koffie koud wordt (Coffee ga samenai uchi ni, 2015). Evenmin toevallig lijkt de setting van de roman: in een oud, geraffineerd koffiehuis, waar een kopje koffie de klanten terug in de tijd brengt, maar alleen voor even. Een kopje koffie drinken duurt slechts een bepaalde tijd, net zoals het leven.

Kohii, koffie, kwam naar Japan met Nederlanders rond 17oo, maar het duurde tot eind 19e eeuw en de opening van de eerste kissaten, cafés, voordat het een populaire drank werd. Vandaag de dag is Japan een van de grootste koffie importerende landen wereldwijd. In het naburige Korea openden de eerste cafés slechts een fractie later dan in Japan, en net als in Japan, werd koffie ook daar een symbool van een moderne, westers beïnvloedde leefstijl. Een opvallend detail in die context is dat Kawakuchi’s Nederlandse uitgever Meulenhoff de roman prijst als ‘een moderne bestseller uit Japan’. Zal het een toeval zijn?

Beide landen ontwikkelden een eigen koffiecultuur met verfijnde, trage methodes van koffiezetten, niet ongelijk aan de traditionele theeceremonie. In de afgelopen decennia hebben vooral grote nationale en internationale ketens stevig voet gevat in zowel Japan als Zuid-Korea. Sommige daarvan zoeken nadrukkelijk aansluiting bij de lokale cultuur en koffietradities en schuwen het spektakel niet. In het openingsjaar 2019 moest je soms wel een halve middag in de rij staan om een plaats te bemachtigen in Starbucks’ vier verdiepingen tellende koffiebrouwerij-café-restaurant Tokyo Roastery aan de Meguro-rivier.

Koffie is opvallend aanwezig in populaire Koreaanse tv-series, misschien op de meest prominente wijze in de serie Something in the Rain (Bap Jal Sajuneun Yeppeun Nuna, 2018), waarin zowel de vrouwelijke hoofdpersonage als ook haar beste vriendin in een hippe koffieketen werken. Veelzeggend over de financiering van  het K-drama is dat het om een echt bestaande koffieketen gaat, en net zo zichtbaar in de series zijn populaire restaurantketens. (Netflix vermeldt netjes bij elke aflevering: ‘Dit programma bevat een product placement’.) Ook in de serie One Spring Night (Bombam, 2019) staan cafés op hetzelfde niveau van belang als betere restaurants als plek waar alle serieuze gesprekken plaatsvinden. Niet onbelangrijk is de associatie van koffie met een moderne waarden en onafhankelijkheid, want zowel Something in the Rain als ook One Spring Night – in het K-dramaspectrum staan beide staan aan het meer realistische einde – draaien om het verzet van dertigers tegen hun traditioneel ingestelde ouders en een gearrangeerd huwelijk met een telg uit een ‘juiste familie’, die status en geld bezit. Maar zij drinken koffie en volgen hun hart.

Je zou ook een link kunnen leggen tussen de voorkeur voor koffie boven thee en het beoogde internationale publiek van de K-dramaseries, was het niet dat de series niet exclusief voor export bestemd zijn,  ondanks de universele thematiek van een in sterren geschreven ongerijmde liefde. De onbetwistbaar succesvolste Koreaanse serie van de laatste paar jaar zowel in het eigen land als in het buitenland, Crash Landing on You (Sa-rang-eui bul-sa-chak,  2019), draagt op een markante wijze bij aan het exposeren van koffie als een krachtig symbool voor verbinding en herinnering. Het is maar een kort scène, maar het vat de plot van de serie samen in een notendop (of in een kop koffie).

Yoon Se-ri, een beeldschone erfgenaam van een chaebol, een machtig familieconglomeraat uit Seoul, waait in een storm met haar parachute per ongeluk naar de Noord-Koreaanse kant van de grens en wordt daar opgepikt door de evenals knappe legerkapitein Ri Jeong-Hyeok. Omdat het niet zomaar lukt Se-ri over de grens terug te sturen, biedt Jeong-Hyeok haar stiekem onderdak in zijn huis in het dorp waar hij gestationeerd is. Volgens kenners is de Zuid-Koreaanse weergave van het Noord-Koreaanse dorp realistisch, maar zo op het oog lijkt er wel een nostalgische filter overheen te zijn gelegd. Ook voor het overige doen de dorpelingen en dorpsscenario’s eerder denken aan afbeeldingen van modelburgers en -dorpen op communistische propagandaposters – maar dat terzijde.

De kijker weet al snel waar Se-ri pas geleidelijk achter moet zien te komen: Jeong-Hyeok is geen gewoon beroepsmilitair, maar een in Zwitserland opgeleid klassiek pianist. Zwitserland is niet eens zo vergezocht als je weet dat het Noord-Koreaanse staatshoofd Kim Jong-un in Bern studeerde. Als de tweede zoon van een politiek leider is hij voorbestemd zijn fataal overleden broer te volgen als beroepsmilitair. Aanvankelijk doet hij achterdochtig en nukkig tegen de spontane, verwende Se-ri – hoewel ook een minder oplettende kijker meteen ziet dat de vonk tussen de twee is al overgesprongen – maar dooit gaandeweg voor haar.

Als zij – en dan zijn we al in aflevering 4 – op een ochtend jammerend van kater wakker wordt na een spontaan feest, overwint Jeong-Hyeok zichzelf en haalt zijn Zwitserse koffiegerei tevoorschijn. De koffiespullen heeft hij ver weggestopt, want koffie geldt als kapitalistisch en wordt gedronken alleen door de elite in Pyongyang. Met veel zorg en geduld brandt en maalt hij met de hand koffiebonen en zet koffie voor zijn onvrijwillige gast. Daarmee overbrugt hij niet alleen de politieke maar ook de culturele tegenstellingen tussen Se-ri en hemzelf: hij laat zien dat hij niet zo onbekend is met het westerse leven als zij met traditionele Koreaanse gebruiken. Bovendien geldt de koffie als zijn stiekem verzet tegen een maatschappij, die zijn carrière als concertpianist heeft afgebroken.

Het kopje koffie heeft ook hier een transformatieve kracht. Het licht in Se-ri’s ogen gaat meteen op, en als ze haar koffie gedronken heeft, geeft ze een vrije baan aan een ontluikende interesse in het dorp en de dorpelingen – en uiteraard aan Jeong-Hyeok. Vele afleveringen en verwikkelingen verder komt hij bij haar in Seoul terecht en maakt kennis met een espressoapparaat. Zijn geklungel met de machine geldt als een tragikomisch commentaar op de weelderige luxe waarin Se-ri en haar familie leven. De koffie zet weer een keten van herinneringen op gang, aan Se-ri’s verblijf in het dorp en verder terug, naar zijn vorige leven in Zwitserland. Anders dan gewoon in het K-drama, heeft Crash Landing on You geen onbetwistbaar happy end, eerder een bitterzoete, of zoals de personages in Obayashi’s Seven weeks zeggen, bitter maar lekker, zoals het leven.

*

Aanvulling:  nog meer bitterzoete koffie

In Masaaki Yuasa’s hartverscheurende anime-verhaal Ride Your Wave (2019, Kimi to, nani ni noretara) heeft koffie eenzelfde werking als in Seven Weeks en Crash Landing on You: de handgezette kop koffie brengt de hoofdpersoon Hinako terug naar haar gestorven geliefde Minato. Zij werpt een blik in de diepte van de koffiekop en ziet zich terug op het strand, waar Minato eens op een kampeervuur koffie voor haar zette en een omelet bakte. Koffie met een omeletsandwich is een Japanse klassieker, die al sinds de jaren ’50 op het menu staat van het kissaten, café, Lawn in Shinjuku, Tokio.

Juni 2021